Gjaku është unik ndërmjet të gjitha indeve të trupit. Me anë të rrjetit të enëve të gjakut të trupit, gjaku transporton çdo gjë që duhet të kalojë nga një vend në tjetrin, të tilla si:

• Oksigjen në të gjitha indet në trup;
• Mbeturinat e produkteve në organet nxjerrëse, siç janë veshkat dhe mushkëritë;
• Antitrupat dhe qelizat e bardha të gjakut në vendet ku janë të nevojshme për të luftuar infeksionin; dhe
• Nxehtësinë nga pjesët e brendshme të trupit për të mbajtur temperaturën e trupit të qëndrueshme.

Gjaku përbën rreth 8% të peshës trupore të trupit, ai është rreth 5 herë më i trashë sesa uji. Ajo që ne kuptojmë me “gjak” është që ai nuk është një substancë e vetme, por i përbërë nga disa komponentë, të cilët kanë funksione të ndryshme.

Komponentët

• Qelizat e kuqe të gjakut: Ato janë prodhuar në palcën e eshtrave dhe përmbajnë hemoglobinë.
• Qelizat e bardha të gjakut (leukocitet): Këto janë pjesë të sistemit të mbrojtjes së trupit.
• Trombocitet: Këto janë prodhuar edhe në palcën e eshtrave. Ka rreth 250 milionë trombocite në një mililitër gjak.
• Plazma: Ky është një lëng i verdhë, i qartë. Ai përbëhet nga rreth 70% ujë, plus minerale të tilla si natrium, kalcium dhe kalium, dhe një varg proteinash vitale, faktorë të koagulimit, dhe albuminë. Ajo transporton karbohidratet, yndyrat, hormonet dhe antitrupat, dhe gjithashtu transporton produktet e mbeturinave në veshka.

Zemra zakonisht pompon gjak rreth trupit në rreth një minutë.

Gjakderdhja

Normalisht, gjaku rrjedh përmes enëve të gjakut, por në qoftë se një enë gjaku është dëmtuar ose prishet, atëherë gjaku rrjedh jashtë, duke shkaktuar gjakderdhje. Kur kjo ndodh, një sërë reaksionesh kimike vihen në lojë për të ndaluar gjakderdhjen dhe për të parandaluar dëmtimin e mëtejshëm. Në thelb, ky proces ndodh si vijon:

1. Trombocidet rrinë në vendin e lëndimit. Trombocidet ndalojnë humbjen e gjakut nga enët e vogla të tij;
2. Kimikatet e njohura si aktivizues të koagulimit lëshohen nga qelizat e indeve të dëmtuara dhe nga vetë trombocitet;
3. Nëpërmjet një seri reaksionesh kimike në gjak, formohet një proteinë e njohur si fibrinë;
4. Trombocitet, qelizat e kuqe të gjakut dhe komponentët e tjerë të gjakut bllokohen dhe formojnë një mpiksje, e cila ndihmon në ndalimin e gjakderdhjes së mëtejshme.

Gjakderdhja e brendshme

Inflamacioni, infeksioni, ulcera ose tumori mund të shkaktojnë dëmtimin e enëve të brendshme të gjakut duke rezultuar në gjakderdhje. Gjakderdhja nga trakti divegjstiv mund të shkaktojë të vjella ose fytyra mund të duket më e errët se zakonisht, sepse gjaku është tretur pjesërisht. Ndonjëherë gjakderdhja e brendshme nuk është zbuluar derisa të zhvillohet një anemi e rëndë (ku qelizat e kuqe të gjakut nuk japin oksigjen mjaftueshëm për indet e trupit, duke shkaktuar simptoma të tilla si lodhje, lëkurë të zbehtë dhe dobësi).

Çrregullimi i gjakderdhjes

Ndonjëherë mekanizmat që ndalojnë gjakderdhjen zhvillojnë defekte. Si rezultat, disa njerëz fillojnë gjakderdhjen edhe pa ndonjë lëndim, apo përjetojnë gjakderdhjen e zgjatur dhe të tepruar pas një dëmtimi. Për ta, proceset vitale të tilla si koagulimi (p.sh. hemofilia, një gjendje, ku organit i mungon një faktor i rëndësishëm mpiksjeje), ose mbyllja e enëve të gjakut të dëmtuara nga trombocitet janë komprometuar ose nuk funksionojnë.

Defektet e koagulimit mund të jenë kongjenitale (të pranishme që nga lindja) ose të fituara më vonë në jetë. Në varësi të gjendjes shëndetësore, trajtimi për çrregullimet e gjakderdhjes mund të përfshijë transfuzione të plazmës.