Embolia pulmonare ndodh kur mpiksja e gjaku-t bllokon një nga arteriet në mushkëri. Kjo ndodh kur një pjesë e mpiksjes së gjakut që është formuar në thellësi të një vene, zakonisht në këmbë  (e quajtur tromboza e thellë e venës  ose DVT), çahet dhe kalon nga sistemi i gjakut për në arterien në mushkëri.

Cili është rreziku i embolisë pulmonare?

Embolia pulmonare është e pazakonshme në një popullatë të përgjithshme. Njerëzit të cilët janë më të rrezikuar për të pasur një emboli pulmonare janë ata me faktorë rreziku për  DVT-në. Ka faktorë të ndryshëm rreziku për DVT -në.

Mosha

Rreziku i DVT-së rritet me rritjen e moshës.

Kirurgjia

Disa operacione kanë rrezik të lartë të DVT-së, veçanërisht kirurgjia e barkut dhe kirurgjia ortopedike, duke përfshirë edhe operacionet që zëvendësojnë pjesë të mëdha si legeni dhe gjuri.

Pasiviteti

Njerëzit të cilët qëndrojnë në shtrat, pas një operacioni, sëmundjeje serioze apo lëndimeve janë në një rrezik të lartë të DVT-së.

 Dëmtimet që prishin enët e gjakut 

Lëndimet që dëmtojnë venat përfshijnë lëndimet si: thyerja e këmbës, të cilat rrisin rrezikun e DVT-së.

Kushtet mjekësore që rrisin rrezikun e koagulimit

Shembujt përfshijnë disa tipe të kancerit, sëmundjet e zemrës dhe të enëve të gjaku-t (sëmundje kardiovaskulare), sëmundjet inflamatore të zorrëve dhe disa sëmundje të trashëguara që e bëjnë më të lehtë mpiksjen e gjakut dhe që rrisin rrezikun e DVT-së.

Obeziteti

Rritja e peshës rrit rrezikun e mpiksjeve të gjakut dhe të DVT-së.

Shtatzënia dhe lindja

Gjaku ka më shumë mundësi që të mpikset kur jeni shtazënë. Kjo ndodh sepse nivelet e faktorëve të koagulimit (proteinat në gjak që ndihmojnë mpiksjen e gjakut kur është e nevojshme) janë të rritura dhe për shkak të uterusit të rritur (mitrës) mund të pengojnë rrjedhjen e gjakut në vena. Në këtë periudhë, menjëherë pas lindjes rreziku i DVT-së është akoma më i lartë sesa gjatë shtatzënisë. Kjo vihet re veçanërisht pas një operacioni cezarian.

Disa mjekime

Kombinimi i pilulave kontraceptive orale dhe i terapisë së kombinuar të zëvendësimit të hormoneve (i quajtur edhe terapi hormonale) rrit rrezikun e DVT-së.

 Duhanpirja

Duhanpirja rrit rrezikun e DVT-së veçanërisht nëse ekzistojnë faktorë të tjerë rreziku.

Raste të rralla të embolisë pulmonare

Ndonjëherë, një emboli pulmonare nuk e ka origjinën nga DVT-ja. Në disa raste, mund të vijë nga:

•  Një tumor— ndonjëherë fragmente të tumorit çahen duke hyrë në qarkullimin e gjakut dhe duke qëndruar në arterien e mushkërisë;
•  Një frakturë—nëse rruazat yndyrore lëshohen nga palca e kockave në sistemin e gjakut;
• Lëngu amniotik—ky lëng rrethon një fëmijë të palindur dhe shumë rrallë mund të hyjë në venat pelvike dhe më pas të qëndrojë në mushkëritë e gruas gjatë lindjes ;ose
• Një flluskë—flluska e ajrit mund të hyjë në qarkullimin e gjakut si rezultat i disa kirurgjive.

Simptomat e embolisë pulmonare

Embolia pulmonare jo gjithmonë shfaq simptoma dhe ato ndryshojnë nga njëri tek tjetri. Shkalla e simptomave varet nga madhësia e mpiksjeve, se sa janë prekur mushkëritë dhe nga shëndeti i përgjithshëm.

Embolia pulmonare rezulton në:

•  Vështirësi në marrjen e frymës ( e cila zakonisht shfaqet papritur);
•  Dhimbje kraharori (e cila mund të jetë e mprehtë kur merrni frymë thellë, kur kolliteni apo hani); dhe
• Kollë që prodhon gjak ose mukus gjaku.

Disa njerëz përjetojnë shikim të dobët apo lodhje, konfuzion ose rrahje zemre të shpejta apo të parregullta. Mund të ketë simptoma dhe shenja të DVT-së. DVT–ja mund të shkaktojë ënjtje, dhimbje, skuqje ose ngrohje të këmbës dhe ndoshta një ftohje të lehtë.

Të diagnostikosh embolinë pulmonare

Doktori mund të organizojë një rreze X të kraharorit ose një skan CT.

Ata gjithashtu mund të kërkojnë për një DVT në këmbë duke përdorur një ultratingull të veçantë për të ekzaminuar rrjedhjen e gjakut në vena, dhe do të bëjnë një analizë gjaku për të matur një substancë që prodhohet kur trupi çan mpiksjen e gjakut.

Nëse pas këtyre testeve diagnoza nuk konfirmohet, atëherë mund të kryhet një angiogramë pulmonare. Në këtë test, një tub futet në një venë të  gjerë (zakonisht në ije) nëpër zemrën tuaj deri tek arteriet në mushkëri. Më pas bëhet injektimi për të treguar rrjedhën e gjakut në mushkëri.

Trajtimi i embolisë pulmonare

Njerëzit me embolinë pulmonare zakonisht trajtohen në spital dhe shpesh kërkojnë oksigjen dhe ilaçe për lehtësimin e dhimbjeve.

Trajtimi kryesor i embolisë pulmonare është një ilaç antikoagulant. Ilaçet antikoagulante ndalojnë mpiksjet ekzistuese për të mos u zgjeruar dhe mpiksjet e reja për t’u formuar.

Nëse  embolia pulmonare është e madhe dhe e rrezikshme për jetën, do t’ju duhet një përkujdesje intensive.

Në disa raste, një filtër mund të vendoset në venën më të rëndësishme që merr  gjakun mbrapsht në zemër nga pjesa e poshtme e trupit, duke parandaluar në këtë mënyrë formimin e mpiksjeve të tjera që arrijnë mushkëritë. Ky lloj filtri zakonisht vendoset vetëm nëse nuk mund të merren antikoagulantët, ose nëse keni probleme të vazhdueshme me koagulimin përveç trajtimit me ilaçin antikoagulant.

Pas një embolie pulmonare, do t’ju duhet të vazhdoni mjekimin antikoagulant për të paktën 3 deri në 6 muaj. Doktori mund t’ju këshillojë për rreziqet dhe përfitimet e mjekimit afatgjatë antikoagulant. Duhet të bëni rregullisht analiza të gjakut për t’u siguruar se gjaku po hollohet.

Të parandaloni DVT-në dhe embolinë pulmonare

Njerëzit në spital

Për shkak se njerëzit në spital janë shpesh jo aktivë, shumë prej tyre ndodhen nën rrezikun e të zhvilluarit të DVT-ve. Për të ndihmuar në ndalimin e DVT-së dhe embolisë pulmonare, për ata që kanë kryer operacione të rëndësishme, doktorët rekomandojnë masat e mëposhtme:

• Ilaçin antikoagulant;
• Çorapet për kompresion;
• Lëvizjet.

Njerëzit që udhëtojnë në distanca të gjata

Njerëzit që udhëtojnë për shumë orë në avion ose me forma të tjera transporti (si makina, autobuzë ose trena) dhe që janë të ekspozuar ndaj palëvisshmërisë së zgjatur mund të jenë në rrezik për të zhvilluar mpiksje gjaku.

Të gjithë pasagjerët që udhëtojnë për një kohë të gjatë në avion (më shumë se 5 orë), këshillohen:

• Për të pirë shumë pije pa alkool gjatë fluturimit;
• Për të shmangur pirjen e tepruar të alkoolit;
• Për të shmangur marrjen e ilaçeve qetësuese;
• Për të kryer ushtrime  të tkurrjes për disa minuta; dhe
• Për të ecuar rreth kabinës një herë në çdo orë.

Nëse po udhëtoni më avion dhe jeni të vetëdijshëm që keni rrezik më të lartë se mesatarja për koagulim, mund t’ju këshillohet që të vishni çorape për gjurin. Disa njerëzve mund t’ju këshillohet gjithashtu që të marrin ilaçe antikoagulimi përpara fluturimit. Bisedoni me doktorin nëse mendoni se mund të jeni të rrezikuar.