I gjithë materiali i mëposhtëm është rezultat i observimeve të më shumë se 100 njerëzve mbi 3 vjet, me sëmundjen Parkinson (PD), në Universitetin e Nju Jorkut – Praktika e Fakultetit në qendrën mjekësore të Nju Jorkut.

Higjiena dentare dhe orale

Gjetjet paraprake të problemeve të dhëmbëve dhe shqetësimeve të lidhura me ta, sugjerojnë se ekziston një nevojë urgjente për trajtim më specifik të gojës dhe të dhëmbëve për njerëzit me PD.

Nga gjetjet në vijim, janë diskutuar rekomandimet për kujdesin e dhëmbëve.

Zbulimet

1. Ekziston një rritje në dëmtimin e dhëmbëve dhe akumulimin e pllakave dentare, të lidhura me një rritje të dukshme të inflamacionit dhe sëmundjes periodontale, lëvizshmërinë e dhëmbëve dhe dhimbjen. Pjesërisht, kjo është për shkak të paaftësisë së larjes së dhëmbëve;
2. Kur njerëzit vendosin proteza të pjesshme ose të plota për një kohë të gjatë, aftësia e këtyre protezave mund të jetë e dobët dhe zakonisht ekziston një humbje e aftësisë së kafshimit. Prandaj, protezat në përgjithësi kanë kontakte të papërshtatshme përtypjeje kur dhëmbët e sipërm dhe të poshtëm kafshojnë kundrejt njëri-tjetrit. Ky kafshim i parregullt, i cili çon në humbjen e aftësisë së dhëmbëve, mund të thyejë dhëmbët natyralë dhe artificialë dhe shpesh mund të shkaktojë ulcerë dhe dhimbje në indet e mishrave mbështetës.

Trajtimi

Për këto shqetësime kryesore të shëndetit të dhëmbëve dhe të gojës, rekomandohet trajtimi në vijim:

1. Kontrolli i rregullt dentar të paktën dy herë në vit për të gjetur dhe trajtuar kavitetet dentare, akumulimin e pllakave, xhinxhivave dhe sëmundjen periodontale, kafshimin e keq, humbjen e dhëmbëve dhe urat e dëmtuara;
2. Profilaksia orale (kujdesi parandalues) çdo 6 muaj ose nëse është e nevojshme çdo 3 muaj. Dentisti ose higjienisti i dhëmbëve duhet të sigurojë profilaksinë orale dhe regjimin e kujdesit në shtëpi;
3. Udhëzimet e qarta dhe demonstrimet e higjienës orale në shtëpi janë esenciale. Këto përfshijnë informacione rreth zgjedhjes së pastës së dhëmbëve, furçës së dhëmbëve, perit dentar, shplarësit të gojës dhe kontrollit të pështymës. Janë të pranishme furçat elektrike dhe aparatet elektronike, të gjitha të nevojshme për njerëzit me aftësi të kufizuar të duarve;
4. Kur njerëzit janë në një fazë të avancuar të PD-së, është e rëndësishme për të patur një ndihmës apo kujdestar (partner, fëmijë, ndihmës, infermier) për të marrë përgjegjësi në baza ditore dhe të rregullta për higjienën orale. Dentisti duhet të japë këshilla të plota për dhënien e kujdesit dhe duhet të ndjekë vizitat profesionale në klinikë. Dhënësi i kujdesit duhet të instruktohet, në mënyrë që të përdorë dorezat dhe gjithashtu duhet t’i mësohet sesi të mbajë ambjentin të pastër nga infeksionet;
5. Kur njerëzit nuk mund të shkojnë në klinikën e dentistit, mund të jetë e mundur për të organizuar një kujdesje dentare me një dentist privat;
6. Opsionet e trajtimit të kujdesit dentar për njerëzit me PD duhet të synojnë maksimizimin e shëndetit oral. Kjo redukton rrezikun e njerëzve që kanë nevojë mirëmbajtjeje pasi gjëndja fizike e personit përkeqësohet dhe higjiena e gojës dhe qasja në kujdesin dentar vështirësohet. Kujdesi gjithashtu përfshin shfaqjen e kancerit dhe rishikimin e funksioneve të tjera orale si edhe të higjienës orale.

Cilësia e jetës dhe kujdesit dentar

Cilësitë e çështjeve të jetës, të lidhura me nevojën e kujdesit dentar, siç janë përshkruar edhe më sipër, janë ato funksione orale të cilat janë esenciale për një jetë të shëndetshme për njerëzit me PD. Këto janë:

• Çrregullimet e gëlltitjes;
• Çrregullimet e të ngrënit;
• Çrregullimet e të folurit dhe komunikimit;
• Humbja e vetëvlerësimit;
• Dëmtimi i punës dhe funksionit profesional; dhe
• Dëmtimi i komunikimit social.

Çrregullimet e gëlltitjes

Çrregullimet e gëlltitjes mund të lidhen me ndonjë prej 3 fazave të procesit të gëlltitjes që zhvillohet sekuencialisht në të 3 dhomat.

Faza 1. Goja

Goja dhe dhëmbët formojnë dhomën e parë. Akti i gëlltitjes fillon me mbylljen e buzëve pas përtypjes dhe përgatitjes së ushqimit. Pas mbylljes së buzëve, ushqimi kalon drejt fytit nga presioni i gjuhës kundrejt qiellzës së fortë dhe dhëmbëve. Në këtë fazë, ushqimi është nën kontrollin vullnetar të personit. Nëse grimcat e ushqimit perceptohen si shumë të mëdha, ushqimi duhet të përtypet edhe më shumë; nëse ushqimi është shumë i thatë, ai duhet të laget me pështymë ose lëngje, siç është uji.

Gjatë fazës së parë të gëlltitjes, kujdesi dentar mund të jetë më efektiv në asistimin e gëlltitjes. Nëse buzët dhe muskujt e fytyrës janë të dobët për shkak të sëmundjes, ose nëse ushqimi nuk mund të përtypet në mënyrë adekuate për shkak të mungesës së dhëmbëve, kujdesi dentar mund të forcojë veprimin e buzëve dhe të rivendosë efikasitetin e përtypjes në mënyrë që grimcat e ushqimit të përgatiten për gëlltitje.

Një faktor tjetër që ndikon në vështirësinë e gëlltitjes është dhimbja e shkaktuar nga dhëmbët. Dhimbja e shkaktuar nga presioni në dhëmbë ose nga ushqimet e ngrohta ose të ftohta mund të shkaktojë vështirësi në gëlltitje. Dentisti mundet gjithmonë që të lirojë dhimbjen e shkaktuar nga inflamacioni, prishja e dhëmbëve, urat ose protezat dentare të lëvizshme.

Faza 2. Dhoma faringale

Kur ushqimi ka kaluar në fyt, nofulla e poshtme duhet të jetë në pozitë fikse (e stabilizuar). Kjo lejon mbylljen e valvulës, duke parandaluar ushqimin nga aspirimi për në mushkëri.

Është e këshillueshme për njerëzit me PD që kur janë duke ngrënë të ulen drejt, në mënyrë që graviteti të mos shkaktojë kalimin e ushqimit në faring, përpara se një njeri të jetë gati për të filluar fazën e dytë të gëlltitjes. Kur janë shtrirë, njerëzit nuk duhet të hanë ose të pinë.

Ng ana tjetër është normale për të gëlltitur mbi 2,000 herë në ditë, gjë e cila e bën atë një aktivitet të plotë ditor. Meqenëse shumë njerëz me PD jargëzojnë tepër, ato duhet të qëndrojnë ulur kur shohin TV për një kohë të gjatë. Mbajtja e një jastëku pas shpinës për të lëvizur trungun përpara kur ato gëlltiten, zakonisht e lehtëson këtë funksion. Aspirimi i pështymës në laring dhe mushkëri shpesh mund të shkaktojë spazma, të cilat ndonjëherë kanë efekte të mëdha negative. Është gjithashtu e këshillueshme që gjatë gëlltitjes të mos flitet, meqenëse kryerja e shumë gjërave në të njëjtën kohë është shumë e vështirë për njerëzit me PD.

Faza e dytë e gëlltitjes është vetëm pjesërisht nën kontroll vullnetar, kështu që masat paraprake në lidhje me llojin e lëngut, qëndrimin e trupit dhe dhëmbët e shëndetshme, janë shumë esenciale për një gëlltitje efektive.

Faza 3. Ezofagu

Në këtë fazë ushqimi kalon nga ezofagu për në stomak; faza e tretë e gëlltitjes është e lidhur me ezofagun dhe valvulën e saj të sipërme, nga faringu për në ezofag dhe nga valvula e poshtme nga ezofagu për në stomak. Kur këto valvula nuk funksionojnë siç duhen, refluksi ose zbatica e lëngjeve të stomakut shkaktojnë urthin.

Vështirësitë me këtë pjesë gëlltitjeje janë të lidhura me një problem mjekësor dhe duhet të investigohen nga një mjek patolog. Disa spitale kanë një klinikë gëlltitjeje që ndihmon njerëzit me çrregullimin e gëlltitjes së fazës së dytë e të tretë.

Në përmbledhje

Dhëmbët dhe mishrat e shëndetshme të dhëmbëve, si dhe pozicioni i kontrolluar mund të sigurojnë një funksion efektiv gëlltitjeje për njerëzit me çrregullimin e gëlltitjes. Ndonjëherë, një patolog i trajnuar në aspektet orale dhe dentare të gëlltitjes bashkëpunon me dentistët për të përmirësuar dhe për të ruajtur gëlltitje efektive.

Çrregullimet e të ushqyerit

Mangësitë ushqyese mund të ndodhin me humbje progresive të aftësive motorike dhe duke zvogëluar kujdesin shëndetësor dentar në njerëzit me PD.

Me zhvillimin e PD-së ose nëse dhëmbët janë të dëmtuar, marrja e ushqimeve mund të jetë një problem. Njerëzit mund të mos jenë në gjendje për të ngrënë ushqimet që pëlqejnë.  Që kur proteinat dhe kërkesat e tjera dietike janë ndryshuar me zhvillimin e sëmundjes, është esenciale që shëndeti dentar të konsiderohet një faktor madhor në menaxhimin ushqyes për njerëzit me PD. Mjeku dhe dietologu i tyre duhet të hetojë në statusin e shëndetit të tyre dentar dhe t’i bëjë referencat e përshtatshme dentistit.

Çrregullimet e të folurit dhe të gjuhës

Dëmtimi i të folurit shpesh lidhet me PD-në. Është vlerësuar se 70 % e njerëzve me PD tregojnë shenja të dëmtimit të të folurit, por vetëm 5 % e tyre i janë nënshtruar terapisë. Një nga faktorët kryesor kontribues në problemet e të folurit është shëndeti i dobët dentar, veçanërisht shëndeti i dhëmbëve, mungesa e dhëmbëve dhe dëmtimi i protezave.

Dhëmbët janë mbështetja kryesore skeletore për shqiptimin e tingujve bashkëtingëllore (p.sh. si F dhe V, tinguj gjuhësor dentar si T, D, R dhe L, dhe tingujt si S, th dhe CH). Kur dhëmbët e përparmë mungojnë ose janë dëmtuar, mungesa apo shtrembërimi i këtyre bashkëtingëlloreve shkakton pakuptueshmërinë e fjalimit. Në njerëzit me PD, lëvizjet e muskujve të pakoordinuara e bëjnë fjalimin jokoherent.

Kur protezat janë të keqmontuara, nuk shtrembërohen vetëm bashkëtingëlloret por gjithashtu edhe zanoret, duke i shkaktuar personit frikë në të folur. Ky ankth zmadhon vështirësinë e të folurit.

Modelet e gabuara të frymëmarrjes gjithashtu parandalojnë që një sasi e mjaftueshme e ajrit të nxirret kur një person është duke folur. Modelet e frymëmarrjes, përsa i përket fjalimit duhet të koordinohen me një qëndrim të duhur të kokës dhe pozicion të nofullës.

Rutina e ekzaminimit dentar, zëvendësimi i dhëmbëve, riparimi i protezave dhe i dhëmbëve do të përmirësojnë fjalimin.

Humbja e vetëvlerësimit

Çvlerësimi i fjalimit, i shoqëruar me ndryshime në konturin e fytyrës dhe të pështymës, shpesh dëmton vetëbesimin dhe vetë-imazhin e njerëzve me PD. Ato shpesh zgjedhin për të ngrënë më vete dhe në këtë mënyrë për të shmangur ndrojtjen. Një nga aspektet më kritike është efekti mbi ndjenjat e tyre psikoseksuale.

Ata shpesh ndjejnë se paaftësia e tyre e përgjithshme i bën ata më pak të dëshirueshëm si partnerë martesor. Kjo ndjenjë pamjaftueshmërie rritet, kur fytyra dhe buzët janë shtrembëruar dhe kur dhëmbët janë kalbur ose janë mbushur me pllakëza dhe mishrat rrjedhin gjak të lehtë. Kujdesi, qëndrueshmëria e duhur dentare dhe profilaksia mund të lehtësojnë stresin në jetën seksuale.

Puna dhe statusi profesional

Shumë njerëz me PD janë ende të punësuar në një shumëllojshmëri profesionesh. Shpesh aftësia e tyre për të vazhduar punësimin fitimprurës varet nga pamja e tyre e gojës dhe e fytyrës dhe aftësia e tyre për të komunikuar. Dentisti, shpesh në bashkëpunim me bashkëpunëtorët e tjerë profesionalë, mund t’i zgjidhë këto probleme.

Socializimi dhe aktiviteti i komunitetit

Njerëzit me PD shpesh bëhen të pavarur nga kujdestarët e tyre. Ato kanë tendencë për t’u tërhequr, të hanë vetëm dhe të jenë socialisht të izoluar. Kujdesi për fytyrën dhe nevojat e tyre orale, shpesh lehtëson dhe/ose përmirëson socializimin. Përmirësimi i dhëmbëve, kujdesi dentar, ju jep njerëzve më shumë konfidencë për t’u socializuar dhe për të qenë pjesë e aktiviteteve të komunitetit.

Përmbledhje

Njerëzit në të gjitha fazat e PD-së mund të luajnë një rol aktiv në ruajtjen dhe përmirësimin e shëndetit të tyre oral dhe dentar. Hapat e mëposhtëm janë shumë esencialë:

• Higjiena e rregullt orale dhe ekzaminimi tërësor nga dentisti në të paktën çdo 6 muaj;
• Ekzaminimi i rregullt periodik dentar në të paktën çdo 6 deri 12 muaj në qoftë se higjiena orale është ruajtur;
• Përdorimi i furçave të veçanta për të lehtësuar larjen e dhëmbëve;
• Monitorimi i ndryshimeve në funksionin oral, siç janë ndryshimet në fjalim, gëlltitje ose në zakonet e të ushqyerit.

Kujdesi në shtëpi, nëse është i nevojshëm, gjithashtu mund të jetë i pranishëm.