Shkencëtarët gradualisht janë duke ndarë proceset brenda trupit që çojnë në ndjesi të pakëndshme të dhimbjes. Këtu ka një shpjegim të thjeshtë se çfarë ndodh kur ju ndjeni dhimbje.

1. Ju shponi gishtin tuaj me diçka të mprehtë. Kjo shkakton dëmtimin e indeve e cila regjistrohet nga receptorët me dhimbje mikroskopike në lëkurën tuaj. Çdo receptor dhimbjeje formon një fund në qelizën nervore (neuronin). Ajo është e lidhur me një fund tjetër në palcën kurrizore nga një fije nervore e gjatë ose Axon. Kur receptori i dhimbjes është aktivizuar, ai dërgon një sinjal elektrik deri tek fibrat nervore.
2. Fibrat nervore janë lidhur me shumë të tjera për të formuar nervin periferik. Sinjali elektrik kalon nëpër neurone brenda nervit periferik për të arritur në palcën kurrizore në qafë.
3. Brenda një zone të palcës kurrizore të quajtur dorsal, sinjale elektrike janë transmetuar nga një neuron në tjetrin nëpërmjet kryqëzimeve (sinapseve) me anë të lajmërimeve kimike. Sinjalet kanë kaluar pastaj deri në palcën kurrizore në tru.
4. Në tru, sinjalet kalojnë në talamus. Ky është një stacion që dërgon sinjale për në pjesë të ndryshme të trurit. Sinjalet dërgohen në korteks (përgjegjëse për ndjesitë fizike), korteksin ballor (në funksionin e të menduarit), dhe në sistemin limbik (të lidhura me emocionet).

Rezultati përfundimtar është që ndjeni një dhimbje në gisht dhe thoni: Çfarë është kjo? Ose diçka të ngjashme me këtë, dhe reagoni emocionalisht ndaj dhimbjes;  p.sh. ju ndiheni të mërzitur ose të irrituar.

Megjithatë, ju ndoshta do të keni reaguar padashur edhe para se ju të keni qenë në dijeni për lëndimin. Një dhimbje e papritur e fortë (si ajo e shpimit në gishtin tuaj) ndodh, çka lidhet me një reagim refleksiv brenda palcës kurrizore. Neuronet motorike janë aktivizuar ashtu sikundër dhe muskujt e krahut tuaj të kontraktuar, duke lëvizur dorën tuaj larg nga objektet e mprehta. Kjo ndodh në një pjesë të dytë – para se sinjali të kalojë për në tru – kështu që ju do të keni larguar krahun tuaj para se të bëheni të vetëdijshëm për dhimbjen.

Llojet e fibrave nervore

Ndjesi të ndryshme janë kryer nga lloje të ndryshme të fibrave nervore, siç tregohet në tabelën më poshtë:

Karakteristikat e llojeve të ndryshme të fibrave nervore
Fibrat nervore	A-alfa	A-beta	A-delta	C
Forma
Informacioni i mbajtur	Pozicioni Ndërgjegjësimi hapësinor	Prekja	Dhimbje emprehtë(“dhimbje e shpejtë”) Temperaturë	Dhimbje e dhurdhët(“dhimbje e ngadaltë”) Temperatura Kruarje
Diametri (mikrometër)	13-20	6-12	1-5	0.2-1.5
Shpejtësia e përcjelljeve të sinjalit (metër/sekond)	80-120	35-75	5-35	0.5-2.0

Dhimbja e mprehtë e shpejtë është e mbajtur nga fibrat A-delta, ndërkohë që dhimbja e shurdhët kalon në fibrat C. Fibrat A-delta kryejnë sinjale më të shpejta sesa fibrat C pasi ato janë më të mëdha dhe janë të veshura me mielin – e cila vepron si një izolant elektrik. Kjo shpjegon se përse shpimi në gishtin tuaj, kur shpohet për herë të parë transmeton një dhimbje të mprehtë (“dhimbje të fortë” – mbajtur nga fibrat A-delta) e ndjekur nga një dhimbje e ngadaltë (“dhimbje e ngadaltë”- e mbajtur nga fibrat C).

Si modifikohet dhimbja?

Ka disa pika në rrugën e dhimbjes ku sinjali mund të modifikohet. Njëra është dorsal e palcës kurrizore. Në këtë zonë, një mekanizëm lejon sinjalin e dhimbjes nëpërmjet blloqeve duke e lejuar atë për të shkuar më tej. Kjo është baza e teorisë së kontrollit të dhimbjeve të përshkruar më poshtë:

Çfarë ndikon në përvojën tuaj të dhimbjes?

Dhimbjet e rënda shpejt marrin vëmendjen tuaj dhe zakonisht prodhojnë një reagim më të fortë fizik sesa dhimbjet e buta. Vendndodhja e dhimbjes tuaj mund të ndikojë edhe në mënyrën se si ju e perceptoni atë. P.sh. dhimbja që vjen nga koka është e vështirë të injorohet në krahasim me dhimbjen që e ka origjinën diku tjetër në trup.

Vendndodhja e dhimbjeve në trupin tuaj jo gjithmonë tregon se nga vjen ajo. P.sh. dhimbje nga një atak në zemër mund të ndihet në qafë, nofull, krahë apo bark. Kjo është e njohur si dhimbje e referuar dhe ndodh për shkak se sinjalet nga pjesë të ndryshme të trupit shpesh konvergohen në neurone të njëjta në palcën kurrizore.

Teoria e kontrollit të dhimbjeve ndihmon për të shpjeguar sesi truri ndikohet nga eksperiencat e dhimbjeve. Duket që faktorë të shumtë ndikojnë në mënyrën sesi ju e interpretoni dhimbjen:

• Gjendja emocionale dhe psikologjike;
• Kujtime të dhimbjeve të mëparshme;
• Edukimi;
• Pritjet dhe qëndrimet ndaj dhimbjeve;
• Besimet dhe vlera;
• Mosha;
• Seksi; dhe
• Influencat sociale dhe kulturore.

Prandaj përvoja e dhimbjes ndryshon nga personi në person.

Llojet e dhimbjeve

Doktorët e klasifikojnë dhimbjen në lloje të ndryshme:

Dhimbje nociceptive (të ndjeshme)

Ky është lloji i dhimbjes që ilustrohet në diagramën e parë. Dhimbja nociceptive është shkaktuar nga ndonjë dëmtim i indeve të trupit, p.sh. një e prerë, djegie apo frakturë (kockë e thyer). Dhimbja postoperative dhe dhimbja e kancerit janë forma të tjera të dhimbjes nociceptive. Këto lloj dhimbjesh mund të jenë djegëse, të mprehta apo pulsuese. Dhimbja nociceptive mund të jetë konstante ose me ndërprerje dhe mund të përkeqësohet nga lëvizja ose kollitja, në varësi të zonës së saj të origjinës.

Dhimbja neuropatike

Kjo është e shkaktuar nga anomalitë në sistemin që mbart dhe interpreton dhimbjen – problemi mund të jetë në nerva, palcë kurrizore apo tru.

Dhimbja neuropatike është ndjerë si një ndjesi djegieje, shpimi gjilpërash ose ndjesi elektrike. Një formë e dhimbjes neuropatike është e lidhur me herpesin – një gjendje e lëkurës që shkaktohet nga lija e dhenve zoster virus.Virusi shkakton inflamacion të nervave dhe ky inflamim mund shfaqë një ndjesi të vazhdueshme të thellë dhimbjeje, ndjesi shpimi gjilpërash ose djegie dhe në disa njerëz skuqja mund të vazhdojë për disa muaj pasi herpesi është larguar.

Njerëzit me dhimbje neuropatike mund të ndiejnë dhimbje nga stimuj që normalisht nuk janë të dhimbshme, të tilla si prekje të lehta apo të ftohta. Ata gjithashtu mund të jenë më të ndjeshme se normalisht ndaj stimujve që zakonisht janë të dhimbshme. P.sh. mbulesa e krevatit mund te provokojë dhimbje dhe një shpim gjilpëre mund të ndjehet tepër e mprehtë.

Dhimbja neuropatike mund të shkaktohet nga një sërë procesesh:

• Dëmtimi fizik i nervave, që shkakton sinjalizime anormale;
• Dëmtimi i palcës kurrizore apo trurit;
• Kur palca kurrizore bombardohet vazhdimisht nga mesazhe dhimbjeje hyrëse nëpërmjet fibrave C, ajo amplifikon sinjale dhimbjeje që i dërgon më pas në tru. Pra, ju ndjeni dhimbje më intensivisht. Ky është një ndryshim i shkurtër, që zgjat vetëm disa sekonda ose minuta, por ajo mund të shkaktojë ndryshime të përhershme;
• Rritja e efikasitetit të transmetimit të sinjalit në kryqëzimet (sinapset) ndërmjet neuroneve. Ky është një proces kompleks që mund të zgjasë deri në disa muaj.

Dhimbja psikogjenike

Kjo lloj dhimbjeje është shkaktuar ose përkeqësuar nga faktorët psikologjikë. Shpesh dhimbja vjen nga një shkak fizik, por shkalla e dhimbjes dhe paaftësia janë jashtë proporcionit me atë që duhet të përjetohet nga shumica e njerëzve me një çrregullim të ngjashëm. Kjo nuk do të thotë që dhimbja nuk është e vërtetë edhe nëse shkaku fizik nuk mund të gjendet. Çfarëdolloj dhimbjeje mund të ndërlikohet nga faktorët psikologjikë.

Mjekët gjithashtu bëjnë ndarjen ndërmjet dhimbjes akute dhe kronike.

Dhimbja akute

Kjo është një dhimbje jetëshkurtër që paralajmëron trupin se dëmi po ndodh. Kjo është një simptomë lëndimi apo sëmundjeje në nivelin e indeve dhe ka tendencë për të zgjidhur lëndimin ose sëmundjen.

Dhimbja kronike

Dhimbja kronike (e quajtur edhe dhimbje e vazhdueshme) mund të shkaktohet nga dëmtimi i indeve, të tilla si osteoartritet. Megjithatë, në disa raste nuk gjendet ndonjë arsye fizike për dhimbjen ose dhimbja vazhdon gjatë. Në shumë raste dhimbja kronike është një çrregullim në vetvete në vend që të jetë një simptomë e procesit të sëmundjes.

Në nivel qelizor, disa procese mund të kontribuojë për dhimbjen kronike:

• Receptorët e dhimbjes dhe neuronet rreth rrugës së dhimbjes mund të jenë shumë të lehta për tu aktivizuar;
• Lidhja ndërmjet neuroneve gjatë rrugës mund të ndryshohet;
• Truri dhe palca kurrioze mund të dështojë përgjatë përçimit të sinjaleve;
• Receptorët e dhimbjes që zakonisht janë të heshtur (në gjumë) mund të aktivizohen nga inflamacioni;
• Pas dëmtimit të nervave, nervat mund rigjenerohen por funksionojnë jo–normalisht.

Dhimbja kronike mund të vazhdojë për muaj apo edhe vite pas një dëmtimi fillestar dhe mund të jetë e vështirë për ta trajtuar. Njerëzit me dhimbje kronike mund të përjetojnë ankth, pagjumësi dhe depresion, sejcila prej tyre mund të përbëjnë problem. Megjithatë, mbështetja dhe ndihma janë në dispozicion, shpesh në formën e një metode multidisiplinare, siç kryhet në klinikat e menaxhimit të dhimbjes.

Dhimbja kronike është një zonë në të cilën po kërkohet intensivisht, me shpresën për të lehtësuar këtë gjendje torturuese në të ardhmen.